Explosievenonderzoek vindt niet alleen te land plaats, ook in de waterbodem liggen nog grote hoeveelheden explosieven uit de Tweede Wereldoorlog die gevaar kunnen opleveren bij baggerwerkzaamheden en de aanleg van bijvoorbeeld windmolenparken, kabels en leidingen. Met grote regelmaat rukt ons team van OCE-gecertificeerde duikers uit om het veilige verloop van onderwater-werkzaamheden te garanderen. Afgelopen jaar heeft T&A vaak langdurige onderzoeken met duikers uitgevoerd in onder meer het Amsterdam-Rijnkanaal, het Noordzeekanaal, Fort Orthen, de Berghaven en voor de kust van Zeeland.   Projectleider en OCE-gecertificeerd duiker Maurice van Gennip geeft ons een kijkje achter de schermen van zo’n waterbodemonderzoek.  

Hoe ben jij OCE-duiker geworden?
Duiken doe ik al vanaf mijn 15e, eerst als hobby en later ben ik duikinstructeur geworden op een Caribisch eiland. Terug in Nederland heb ik er toen voor gekozen om beroepsduiker te worden. Hiervoor moet je een beroepsduikopleiding volgen. De opleiding duurt 3 maanden en als je dan een beetje duikervaring hebt opgedaan kun je je OCE papieren gaan halen. Er zijn meerdere niveaus, maar als je wil duiken en explosieven wil opsporen moet je minimaal OCE deskundige zijn.  

Wat voor duikuitrusting gebruik je?
Het is een wat ander setje dan we van vakantie in de rode zee kennen, maar in de basis blijft duiken hetzelfde. We gebruiken altijd een droogpak, ook in de zomer. Het water is niet altijd even schoon en met een droogpak worden alleen je handen nat. Rond je nek zit een soort metalen ring die aansluit op het pak en daarop wordt een duik helm bevestigd. Eigenlijk net als de koperen helm van vroeger, alleen ze nu van carbon. De lucht krijgen we van de boot via een umbilical (navelstreng), waardoor ook meteen de communicatie verloopt en we van licht en video voorzien zijn. Op je rug zit nog een klein duikflesje, de bail-out, waar een kwartiertje lucht in zit voor het geval er iets mis gaat met de luchtvoorziening vanaf de boot.    

Hoe vindt het waterbodemonderzoek plaats en hoe weet je of een voorwerp een explosief is?
Eerst wordt het onderzoeksgebied vlakdekkend ingemeten door met een surveyboot met meetapparatuur meetlijnen te varen. Na het analyseren van de data krijgen we een lijst met coördinaten van verdachte objecten. Op het coördinaat van het verdachte object laten we een gewichtje zakken met een boei eraan, waarlangs we afdalen. Met detectieapparatuur gaan we het object lokaliseren en vervolgens spuiten we met een spuitlans de waterbodem erboven weg. Het laatste stukje doen we met de hand. Om te weten of je een explosief in handen hebt, heb je veel kennis en ervaring nodig.    

Wat zie je onder water?
Onderwater zien we vaak nauwelijks iets want er dringt geen licht door. Als we meer dan 20 centimeter ver kunnen kijken spreken we van goed zicht. Je werkt dus vooral op de tast!Soms is het zicht wel iets beter en zetten we de lamp op de duik helm aan, maar zodra je gaat graven in de bodem om het object te identificeren zie je helemaal niets meer. De lamp die op de duikhelm zit helpt dan ook niet. Eigenlijk laten we hem meestal uit, vaak stoort het alleen maar.    

Als je een explosief vindt, wat doe je dan?
Kleinere soorten munitie halen we uit het water en slaan we op in een munitiecontainer op de kant. We beoordelen zelf of het veilig is om de munitie uit het water te halen, daar hebben we de OCE opleiding voor gevolgd. Als we een vliegtuigbom aantreffen laten we deze liggen. In samenspraak met de gemeente en de EOD wordt er dan een ruimplan opgesteld. Ergens op een zondagochtend haalt de EOD hem dan uit het water en maakt hem onschadelijk.  

Is het niet gevaarlijk?
Explosieven zijn altijd gevaarlijk. Als er een vindt moet je hem lekker laten liggen en gewoon de politie bellen. Pas als je opleidingen hebt gevolg en het niveau Senior OCE deskundige hebt behaald, ben je instaat te beslissen of het veilig is een explosief te verplaatsen en tijdelijk veilig te stellen. Daarnaast brengt het duiken ook risico’s met zich mee. Het is dan ook belangrijk dat je voor beide disciplines een gedegen opleiding hebt gevold en je kennis up-to-date blijft. Op deze wijze kunnen we een project veilig uitvoeren.  

Duiken doe je toch met een buddy?
Met sportduiken gaat dat inderdaad zo, maar beroepsduiken doe je altijd alleen. Je hebt weinig aan een buddy hebben als er geen zicht is. Een duikteam bestaat uit drie personen: een duikploegleider, een reserveduiker en een duiker. Je staat continue in contact met de duikploegleider op de boot. De reserveduiker komt in actie als er iets mis gaat.  

Is het niet koud onder water, en wat als er ijs ligt?
Onderwater valt het met de kou wel mee, in een droogpak blijf je redelijk warm. Het wegspuiten of -zuigen van de waterbodem is zwaar werk waar je het warm van krijgt. Als je een object aan het zoeken bent met detectieapparatuur koel je snel af. In de zomer maken we duiken van circa 2 uur voordat we wisselen van duiker. In de winter houden we na een uurtje even pauze. Je houdt je uitrusting dan aan, maar de helm gaat even af voor een warme bak koffie en dan maak je je duik verder af. Als er ijs ligt dan kunnen we daar gewoon onderdoor duiken. Het wordt pas een probleem als het ijs te dik is om doorheen te varen. We moeten namelijk ook objecten uitzetten en met de boot van object naar object kunnen varen als deze te ver uit elkaar liggen om te zwemmen.  

Wat is het vreemdste wat je ooit bent tegengekomen?
Naast munitie komen we werkelijk van alles tegen. Het gaat vaak om dingen waar mensen vanaf moeten. Laats waren we bezig bij een spoorbrug die een doelwit was in de oorlog. We vonden over een lengte van 100 meter in totaal 21 opengebroken kluizen. Echt een dump plek dus.  

Wat hoop je ooit nog eens te doen?
Op het land doen we wel eens vliegtuigbergingen. Het lijkt me geweldig om op zee of het IJsselmeer een vliegtuigwrak uit de Tweede Wereldoorlog te mogen bergen.